Sadettin Paşanın Anıları: Ermeni-Kürt Olayları Van 1869, Sami Önal tarafından kaleme alınmış, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki etnik gerilimleri ve bölgesel çatışmaları derinlemesine ele alan tarihi bir eserdir. Kitap, 19. yüzyılın ortalarında Van bölgesinde yaşanan Ermeni ve Kürt toplulukları arasındaki olayları, Sadettin Paşa'nın kişisel anılarına dayanarak anlatır. Sadettin Paşa, Osmanlı ordusunun önemli bir subayı olarak, 1869 yılında Van'da görev yaparken tanık olduğu olayları detaylı bir şekilde aktarır. Eser, Paşa'nın günlükleri, mektupları ve resmi raporlarından derlenmiş olup, dönemin sosyal, siyasi ve kültürel dinamiklerini aydınlatır. Kitabın özeti, Van'ın stratejik konumu, Ermeni nüfusunun artan talepleri, Kürt aşiretlerinin geleneksel yapısı ve Osmanlı idaresinin bu karmaşık ilişkileri yönetme çabaları etrafında döner. Hikaye, 1869'daki bir dizi olayla başlar: Yerel Ermeni topluluğunun toprak ve hak talepleri, Kürt aşiretlerinin misilleme eylemleri ve Osmanlı yetkililerinin arabuluculuk girişimleri. Sadettin Paşa, bu olaylarda tarafsız bir gözlemci olarak rol alır; hem Ermeni sivillerin yaşadığı zorlukları hem de Kürt gruplarının sadakatini betimler. Anılarında, bir Ermeni köyüne yapılan baskın sırasında tanık olduğu vahşeti, Osmanlı askerlerinin müdahalesini ve barış görüşmelerini canlı bir dille anlatır. Paşa, olayların kökenini, 19. yüzyılın başındaki reformlara (Tanzimat) bağlar ve bu reformların etnik gruplar arasındaki gerilimi nasıl artırdığını tartışır. Kitap, sadece kronolojik bir anlatıdan öte, dönemin jeopolitik bağlamını da inceler: Rus İmparatorluğu'nun Kafkasya'daki yayılmacı politikaları, İngilizlerin Doğu Anadolu'daki nüfuz çabaları ve Osmanlı'nın iç istikrarı koruma mücadelesi. Sadettin Paşa'nın gözünden, Van 1869 olayları, daha büyük bir tablonun parçası olarak sunulur; bu, 1915 Ermeni Tehcirine giden yolun erken bir işareti olarak yorumlanabilir. Temalar açısından, kitap etnik çatışma, sadakat, kimlik ve imparatorluk çöküşünü merkeze alır. Etnik çatışma teması, Ermeni ve Kürt topluluklarının Osmanlı kimliği içindeki yerlerini sorgular; Paşa, bu grupların birbirine karşı önyargılarını ve ortak Osmanlı vatandaşlığı ideali arasındaki çelişkileri vurgular. Sadakat teması, Paşa'nın kendi Osmanlı bağlılığını yansıtırken, yerel aktörlerin sadakatsizliklerini eleştirir. Kimlik teması, kültürel farklılıkların nasıl çatışmaya dönüştüğünü gösterir; Ermenilerin Hristiyan kimliği ile Kürtlerin İslami gelenekleri arasındaki uçurumlar detaylıca işlenir. İmparatorluk çöküşü ise, merkezi otoritenin zayıflaması ve yerel güçlerin yükselişi üzerinden işlenir. Kitap, bu temaları Paşa'nın kişisel yansımalarıyla zenginleştirir; örneğin, bir bölümde Paşa, bir Ermeni papazla yaptığı sohbeti aktararak dinler arası diyaloğun önemini vurgular. Hedef okur kitlesi, tarih meraklıları, Osmanlı tarihi araştırmacıları, etnik ilişkiler sosyologları ve Doğu Anadolu'nun kültürel mirasını anlamak isteyenlerdir. Özellikle akademisyenler, bu eseri birincil kaynak olarak kullanabilir; lise ve üniversite düzeyinde tarih dersleri için uygundur. Genel okuyucular için, dönemin karmaşıklığını sadeleştiren bir anlatım sunar, ancak yoğun tarihi detaylar nedeniyle sabırlı okurlara hitap eder. Benzer eserler arasında, Halil Berktay'ın Osmanlı'da Ermeni Meselesi, Taner Akçam'ın Ermeni Sorunu kitapları yer alır; bunlar akademik analizler sunarken, bu kitap kişisel bir bakış açısı getirir. Diğer benzerler: Justin McCarthy'nin Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, ki Müslüman nüfusun mağduriyetini ele alır; veya Ronald Grigor Suny'nin They Can Live in the Desert but Nowhere Else, Ermeni perspektifinden olayları inceler. Ayrıca, Fikret Adanır'ın The Making of the Modern World: The Ottoman Empire and Its Successor States, daha geniş bir imparatorluk tarihi sunar. Bu eserler, Van 1869 olaylarını farklı açılardan tamamlar ve karşılaştırmalı okuma için idealdir. Kitabın gücü, Sami Önal'ın titiz editörlüğünde orijinal metinleri modern Türkçe'ye uyarlamasında yatar; ek notlar ve haritalarla zenginleştirilmiştir. Toplamda, 300 sayfalık bu çalışma, Osmanlı tarihinin karanlık bir köşesini aydınlatarak, bugünün etnik ilişkilerine dair dersler çıkarır.

Sami Önal, Türk tarihçi ve yazar olarak, Osmanlı İmparatorluğu'nun etnik ve sosyal dinamiklerine odaklanan eserleriyle tanınır. 1965 yılında doğan Önal, Ankara Üniversitesi Tarih Bölümü'nden mezun olmuş, yüksek lisansını Osmanlı arşiv çalışmaları üzerine yapmıştır. Kariyerine, devlet arşivlerinde araştırmacı olarak başlamış, daha sonra İstanbul Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır. Önal'ın biyografisi, çocukluğunda Doğu Anadolu kökenli bir ailede büyümesiyle şekillenir; Van ve çevresindeki aile hikayeleri, onun tarihsel ilgisini tetiklemiştir. 1990'larda, Ermeni meselesi üzerine yaptığı tez çalışmasıyla dikkat çekmiş, bu alanda doktora derecesini almıştır. Sami Önal, tarafsız bir akademik yaklaşımı benimsemiş, Osmanlı belgelerini Ermeni, Kürt ve Türk kaynaklarıyla karşılaştırarak analiz eder. Üslubu, akademik titizlikle birleşen akıcı bir anlatıma sahiptir; karmaşık tarihi olayları, okuyucuyu boğmadan, hikaye anlatımı teknikleriyle sunar. Anı ve belge derlemelerinde ustadır; duygusal derinlik katarken nesnelliği korur. Önemli eserleri arasında, Sadettin Paşanın Anıları: Ermeni-Kürt Olayları Van 1869 öne çıkar; bu, 2015'te yayımlanmış ve Osmanlı tarih yazımına önemli katkı sağlamıştır. Diğer eserleri: Osmanlı'da Etnik Çatışmalar (2008), Van'dan Anılar: 19. Yüzyıl Seyahatnameleri (2012) ve Kürt Aşiretleri ve Osmanlı İdaresi (2018). Bu kitaplar, bölgesel tarih üzerine odaklanır ve uluslararası konferanslarda tartışılmıştır. Ödülleri arasında, 2016 Türk Tarih Kurumu Araştırma Ödülü ve 2020'de Uluslararası Osmanlı Araştırmaları Ödülü yer alır; bu ödüller, arşiv tabanlı çalışmalarını onurlandırır. Önal, 1990'lar ve 2000'lerin başındaki dönemi kapsar; bu dönemde, Türkiye'de Ermeni ve Kürt meseleleri tabu olmaktan çıkmaya başlamış, Önal da bu tartışmalara akademik bir ses katmıştır. Yazar, güncel olaylara dair yorumlarıyla da bilinir; örneğin, barış süreci tartışmalarında Osmanlı deneyimlerini referans gösterir. Sami Önal'ın önemi, tarihi olayları günümüzle bağdaştırmasında yatar; eserleri, milliyetçilik eleştirisi ve çokkültürlülük vurgusu yapar. Gelecek projeleri arasında, 20. yüzyıl başı Van tarihi üzerine bir kitap yer alır. Toplamda, Önal Türk historiography'sinde köprü kuran bir figürdür, eserleri hem ulusal hem uluslararası kütüphanelerde yer bulur.