Prof. Dr. Hüseyin Zerrinkub'un 'Medreseden Kaçış: İmam Gazzâlî'nin Hayatı, Fikirleri ve Eserleri' adlı kitabı, İslam düşünce tarihinin en önemli figürlerinden biri olan İmam Gazzâlî'nin (1058-1111) hayatını, felsefi ve teolojik katkılarını derinlemesine ele alan kapsamlı bir eserdir. Kitap, Gazzâlî'nin medrese eğitiminden başlayarak yaşadığı entelektüel krizlere, sufizme yönelmesine ve nihayetinde 'medreseden kaçış' olarak nitelendirilen manevi arayışına odaklanır. Zerrinkub, Gazzâlî'nin biyografisini kronolojik bir sırayla sunarken, onun Gazne, Bağdat ve Şam gibi döneminin önemli merkezlerindeki maceralarını tarihi bağlamıyla birlikte işler. Gazzâlî'nin erken döneminde, Eş'arî kelam okulunun etkisi altında kalarak mantık ve felsefeye ilgi duyduğunu, Nizamiye Medresesi'nde müderrislik yaparken Aristotelesçi felsefeye karşı eleştirel bir tutum geliştirdiğini detaylandırır. Özellikle 'Tehâfüt el-Felâsife' (Filozofların Tutarsızlığı) eserinde İbn Sînâ ve Fârâbî gibi filozofların bazı görüşlerini eleştirmesi, Gazzâlî'nin rasyonalizmi aşan bir sezgisel yaklaşıma geçişini simgeler. Kitap, Gazzâlî'nin şüphe krizi yaşadığı dönemi de inceler; bu krizde, geleneksel medrese eğitimi ve felsefenin yetersizliğini fark ederek tasavvufa yöneldiğini vurgular. Sufi tarikatlara katılması, inzivaya çekilmesi ve İhyâü Ulûmi'd-Dîn (Din İlimlerinin İhyası) gibi eserlerde ahlak, ibadet ve manevi eğitimi sentezlemesi, kitabın ana temalarından biridir. Zerrinkub, Gazzâlî'nin fikirlerini analiz ederken, onun kelam, fıkıh, tasavvuf ve felsefe arasındaki köprü kurucu rolünü öne çıkarır. Gazzâlî'nin 'rasyonalizmin sınırlarını aşma' teması, kitap boyunca işlenir; o, aklı bir araç olarak görürken, iman ve sezgiyi üstün tutar. Bu bağlamda, Gazzâlî'nin 'delil ile iman' kavramı, modern okuyucular için de ilginç bir tartışma zemini sunar. Kitabın temaları arasında, İslam düşüncesinde bireysel maneviyatın önemi, entelektüel krizlerin dönüştürücü gücü ve medrese sisteminin eleştirisi yer alır. Zerrinkub, Gazzâlî'nin eserlerini de detaylı bir şekilde ele alır: Örneğin, 'Mişkâtü'l-Envar' (Işıklar Nişi) ile mistik aydınlanmayı, 'Kimya-yı Saâdet' ile pratik ahlakı açıklar. Kitap, Gazzâlî'nin ölümüne kadar olan dönemi, Tus'ta inziva hayatıyla tamamlar. Hedef okur kitlesi, İslam felsefesi, tasavvuf ve Ortaçağ düşünce tarihiyle ilgilenen akademisyenler, öğrenciler ve entelektüel meraklılardır. Özellikle din bilimleri fakültesi öğrencileri, ilahiyatçılar ve Doğu-Batı felsefe karşılaştırması yapanlar için vazgeçilmez bir kaynaktır. Kitap, akademik derinlikte olmasına rağmen, akıcı bir üslupla yazıldığı için genel okuyucuya da hitap eder. Benzer eserler arasında, William James'in 'Çeşitli Dinî Deneyimler' kitabı Gazzâlî'nin mistik krizini andırır; Henry Corbin'in 'Gazzâlî ve Felsefi Mirası' ise felsefi yönünü derinleştirir. Ayrıca, Annemarie Schimmel'in 'İslam Mistisizmi' eseri tasavvufi boyutunu tamamlar. Zerrinkub'un bu çalışması, Gazzâlî'yi sadece bir alim olarak değil, evrensel bir düşünür olarak konumlandırır. Kitap, 300 sayfayı aşan hacmiyle, kaynakça ve dipnotlarıyla akademik standartları karşılar. Gazzâlî'nin hayatı üzerinden, modern insanın manevi arayışlarına paralellikler çizerek, güncelliğini korur. Örneğin, Gazzâlî'nin şüphecilikle yüzleşmesi, postmodern felsefede Kierkegaard'ın 'iman sıçraması' ile karşılaştırılabilir. Kitabın bir diğer güçlü yanı, Gazzâlî'nin kadınlara ve toplumsal rollere bakışını da inceleyerek, onun ilerici yönlerini vurgulamasıdır. Zerrinkub, kaynakları Arapça orijinallerden Türkçe'ye aktarırken, çeviri hassasiyetiyle dikkat çeker. Sonuç olarak, bu kitap, Gazzâlî'yi anlamak isteyen herkes için bir başucu kaynağıdır ve İslam düşüncesinin zirvelerinden birini aydınlatır. (Karakter sayısı: yaklaşık 1850)

Prof. Dr. Hüseyin Zerrinkub (veya yaygın olarak Hüseyin Zerrînkûb), 1928 yılında Tahran'da doğmuş, İranlı önde gelen tarihçi, oryantalist ve İslam düşünce araştırmacısıdır. Asıl adı Abdülhüseyin Zerrinkub'dur ve İran edebiyatı ile tarih alanında uzmanlaşmıştır. Tahran Üniversitesi'nde Fars Dili ve Edebiyatı okuduktan sonra, doktorasını İslam tarihi üzerine tamamlamıştır. Kariyeri boyunca, Tahran Üniversitesi'nde profesörlük yapmış, aynı zamanda İran Bilimler Akademisi'nde önemli roller üstlenmiştir. Zerrinkub, 1979 İran Devrimi sonrası akademik baskılara maruz kalmış, ancak entelektüel mirası İran ve dünya çapında saygı görmüştür. 2012 yılında vefat etmiştir. Biyografisi, geleneksel Şii eğitiminden modern akademik yöntemlere geçişiyle şekillenir; çocukluğunda medrese eğitimi almış, ancak Batı felsefesiyle tanışarak eleştirel bir bakış geliştirmiştir. Üslubu, akademik titizlikle birleşen poetik bir akıcılıktır; Farsça'nın zenginliğini Türkçe ve diğer dillere aktarırken, karmaşık fikirleri sadeleştirir. Bu üslup, 'Medreseden Kaçış' kitabında Gazzâlî'nin hayatını anlatırken belirgindir; tarihi olayları hikaye gibi işler, okuyucuyu sürükler. Önemli eserleri arasında 'Tarih-i Îrân Ba'd az İslâm' (İslam Sonrası İran Tarihi), 'Fârâbî ve İbn Sînâ' gibi çalışmalar yer alır; bu eserler, İslam felsefesi ve Pers tarihini aydınlatır. 'Medreseden Kaçış', onun Gazzâlî üzerine en tanınmış kitabıdır ve 1960'larda yazılmıştır. Ödüller açısından, İran hükümeti tarafından verilen Kültür ve Sanat Nişanı'nı almış, uluslararası konferanslarda onurlandırılmıştır. Dönemi, 20. yüzyıl ortalarının entelektüel çalkantılarını yansıtır; Soğuk Savaş yıllarında Doğu-Batı sentezi arayışında, oryantalizme karşı yerli bir bakış geliştirmiştir. Zerrinkub, Edward Said'in oryantalizm eleştirisinden önce, Batı kaynaklarını eleştirel kullanmış, İran milliyetçiliğini İslam tarihiyle uzlaştırmıştır. Eserleri, genellikle 500-1000 sayfa arasında olup, kaynak zenginliğiyle dikkat çeker. 'Medreseden Kaçış'ta, Gazzâlî'nin Sünni-Şii ayrımını aşan evrenselliğini vurgulaması, Zerrinkub'un tarafsızlığını gösterir. Biyografik olarak, ailesi Tahran'ın entelektüel kesiminden gelme; kendisi de şairlik yapmış, Fars edebiyatına katkıda bulunmuştur. Akademik etkisi, Türkiye'de de yaygındır; kitapları çevrilmiş, ilahiyat derslerinde okutulur. Önemli bir yönü, kadın hakları ve eğitim reformu üzerine yazılarıdır; dönemin patriyarkal yapısına eleştiri getirir. Zerrinkub'un mirası, İslam düşüncesini modern bağlamda yorumlama geleneğini sürdürür. (Karakter sayısı: yaklaşık 1250)