Fikret Başkaya'nın 'Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş' adlı kitabı, Türkiye'de resmi ideolojinin kökenlerini, yapısını ve eleştirisini merkeze alan derinlemesine bir inceleme sunar. Kitap, 1991 yılında ilk kez yayımlanmış olup, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan süreçte devletçi, milliyetçi ve Kemalist ideolojinin nasıl şekillendiğini sorgular. Başkaya, resmi ideolojinin kapitalist modernleşme projesiyle nasıl iç içe geçtiğini ve bu paradigmanın neden iflasa uğradığını detaylı bir şekilde analiz eder. Kitabın özeti, resmi ideolojinin tarihsel kökenlerine odaklanır: Osmanlı'nın son dönemlerinde başlayan modernleşme çabalarının, Tanzimat'tan İttihat ve Terakki'ye, oradan da Cumhuriyet'in kuruluşuna kadar nasıl bir ideolojik çerçeve oluşturduğunu inceler. Başkaya, Kemalizm'in 'altı ok' ilkelerini ele alırken, bunların burjuva devriminin bir uzantısı olarak nasıl işlev gördüğünü vurgular. Kitap, ideolojinin eğitim, hukuk ve kültür alanlarındaki yansımalarını eleştirir; örneğin, tarih yazımının resmi ideolojiye göre nasıl çarpıtıldığını örneklerle gösterir. Paradigmanın 'iflâsı' kavramı, 1980'ler Türkiye'sinde neoliberal dönüşümle birlikte ideolojinin krizini simgeler. Başkaya, bu iflasın, resmi ideolojinin gerçeklikten kopukluğunda yattığını savunur ve alternatif bir düşünce biçimi önerir. Kitabın temaları arasında ideoloji eleştirisi, tarihsel materyalizm, devlet-toplum ilişkisi ve kapitalizm eleştirisi ön plana çıkar. Yazar, Marksist bir perspektiften yola çıkarak, resmi ideolojinin egemen sınıfların çıkarlarını koruma aracı olduğunu iddia eder. Bu eleştiri, postmodern yaklaşımlardan ziyade, diyalektik materyalizme dayanır. Kitabın hedef okuru, entelektüel birikime sahip üniversite öğrencileri, akademisyenler, tarih ve siyaset bilimi meraklıları ile sol eğilimli okuyuculardır. Özellikle Türkiye'deki otoriter yapıları sorgulayanlar için vazgeçilmez bir kaynaktır. Kitap, karmaşık kavramları sade bir dille açıklar, bu yüzden geniş bir kitleye hitap eder. Benzer kitaplar arasında, Taner Akçam'ın 'Türk Ulus-Devlet: Şiddet ve Ayrılıkçılık' veya İsmail Beşikçi'nin 'Doğu Anadolu'nun İlişkileri' gibi eserler sayılabilir; ayrıca Halil Berktay'ın tarih eleştirileri veya Perry Anderson'ın 'Küresel Dönüşüm'ü ile paralellikler taşır. Başkaya'nın kitabı, 1990'ların başında sansür ve tartışmalara yol açmış, ancak zamanla klasikleşmiştir. Özetin devamında, kitabın bölümlerine değinmek gerekirse, ilk bölümde ideolojinin tanımı ve resmi ideolojinin özellikleri ele alınır. İkinci bölüm, Osmanlı modernleşmesini incelerken, üçüncü bölüm Cumhuriyet dönemi ideolojisini tartışır. Dördüncü bölümde ise paradigmanın krizleri ve iflası detaylandırılır. Yazar, kaynaklarını titizlikle kullanır; arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve yabancı literatürden alıntılarla argümanlarını güçlendirir. Kitap, 300 sayfalık hacmiyle yoğun bir okuma gerektirir, ancak her bölüm sonunda özetler ve tartışma soruları ile desteklenir. Tema olarak, özgürleşme ve eleştirel düşünceyi teşvik eder; hedef okur kitlesi, sistem eleştirisi yapmak isteyen gençleri motive eder. Benzer eserlerdeki gibi, Başkaya da ideolojinin maskesini düşürmeyi amaçlar. Kitabın etkisi, Türkiye'deki sol entelektüel tartışmalarda görülür; örneğin, 2000'lerdeki anayasa tartışmalarında referans alınmıştır. Özetle, 'Paradigmanın İflası', resmi ideolojinin eleştirisi için temel bir metindir ve okuyucuyu sorgulamaya iter.

Fikret Başkaya, 1940 yılında Erzincan'da doğmuş Türk iktisatçı, yazar ve entelektüeldir. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun olmuş, ardından Paris'te doktora çalışmalarını tamamlamıştır. Kariyerinin büyük kısmını akademide geçirmiş, Hacettepe ve Ankara üniversitelerinde öğretim üyeliği yapmıştır. 1980 askeri darbesi sonrası solcu kimliği nedeniyle hapsedilmiş, 12 Eylül rejimine karşı duruşuyla tanınmıştır. 1990'larda emekli olmuş ve bağımsız yazar olarak devam etmiştir. Başkaya, Marksist iktisat geleneğinden etkilenmiş, kapitalizm ve emperyalizm eleştirileriyle bilinir. Üslubu, akademik derinliği sade bir dille birleştiren, polemikçi ve didaktik bir yaklaşımdır; karmaşık teorileri günlük örneklerle açıklar, okuyucuyu doğrudan konuşturur. Önemli eserleri arasında 'Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş' (1991), 'Ekolojik Ekonomi ve Kriz' (2005), 'Türkiye'de Kapitalizmin Eleştirisi' ve 'Küresel Kapitalizm ve Türkiye' yer alır. Bu eserler, Türkiye'deki ekonomik ve ideolojik yapıları sorgular. Ödüller açısından, doğrudan bir ödül almamıştır ancak entelektüel çevrelerde saygı görür; örneğin, Özgür Üniversite Vakfı'nı kurarak alternatif eğitim inisiyatifleri başlatmıştır. Dönemi, 1960'ların sol hareketlerinden 2000'lere uzanır; 68 kuşağının bir parçası olarak, darbeler ve neoliberal dönüşümler karşısında eleştirel durmuştur. Başkaya, ekoloji ve sürdürülebilirlik konularına da eğilmiş, son eserlerinde iklim krizi ve kapitalizmin ilişkisini incelemiştir. Biyografisinde, sürgün ve baskı deneyimleri ön plandadır; Fransa'da kısa süre kalmış, ancak Türkiye'de kalmayı tercih etmiştir. Yazarlık hayatı, gazetecilikle iç içedir; BirGün ve soL gibi yayınlarda köşe yazarlığı yapmıştır. Üslubunun gücü, ideolojik kör noktaları ifşa etmesindedir; örneğin, resmi tarih anlatısına karşı arşiv temelli eleştiriler getirir. Önemli eserleri, sol literatürde temel kaynaklardır ve genç nesilleri etkiler. Dönemsel olarak, neoliberal küreselleşme karşısında direniş figürüdür. Başkaya, 80'lerinde hâlâ aktif olup, konferanslar ve kitaplarla katkı sağlar.